Wersja z 2019-12-29

Błędy na maturze z biologii

czyli jak poprawnie pisać i czego unikać

Zebrała: Sandra Przybysz, na podstawie wielu źródeł

Redakcja i uzupełnienia: Grzegorz Jagodziński

Oto lista poprawnych sformułowań, słów kluczowych i wskazówek przydatnych na egzaminie maturalnym z biologii.

Uwagi ogólne

Rysowana tabela musi być zamknięta.
Wykres musi zawierać jednostki, musi być zaznaczone 0.
Oś X jest osią zmiennej niezależnej, oś Y zmiennej zależnej (Y zależy od X), np. jeśli temperatura wpływa na pH, to temperatura musi być na osi X, a pH na osi Y.
Tendencja zawartości czegoś na przestrzeni lat jest spadkowa lub wzrostowa, nie: tendencja spada lub wzrasta.
Zwykle, najczęściej, rzadko, dużo, nie: zawsze, nigdy, nieograniczone.
Na ogół: coś może być szkodliwe, nie: coś jest szkodliwe¹.
Hamowanie, nie: zahamowanie, spowalnianie.
Jaki gatunek jest obiektem badań, np.: obecność grzybów mikoryzowych zwiększa pobieranie jonów przez roślinę XYZ, nie: obecność grzybów mikoryzowych zwiększa pobieranie jonów.
Porównywać należy coś do czegoś i skupiać się na tym, co się porównuje, np. porównanie układu limfatycznego do krwionośnego wymaga skupienia się na układzie limfatycznym.
Przy zadaniach z transportu należy zawsze podawać skąd, dokąd, przez co, za pomocą czego.
Ciśnienie parcjalne gazów (np. w powietrzu), nie: ciśnienie gazów.
Średnica jest większa, nie: szersza.

Komórka i biochemia

Mostek disiarczkowy, mostek dwusiarczkowy, mostek disulfidowy, wiązanie disiarczkowe, wiązanie disulfidowe, nie: mostek siarczkowy, wiązanie siarkowe, wiązanie siarczkowe, wiązanie tiolowe, wiązanie sulfonowe.
Rybosomy to struktury komórkowe, nie: organelle².
W jąderku powstają podjednostki rybosomów, nie: całe rybosomy.
Szorstka siateczka śródplazmatyczna, czyli szorstkie retikulum endoplazmatyczne, zawiera rybosomy.
Ściana komórkowa (o ile jest obecna) nadaje kształt komórce, nie: błona komórkowa nadaje kształt komórce.
Cholesterol zmniejsza płynność błony fosfolipidowej, nie: usztywnia.
Energia pochodzi z hydrolizy wiązań wysokoenergetycznych ATP.
Mitochondria dostarczają ATP, w mitochondriach wytwarzane jest ATP, mitochondria dostarczają energii, energia jest przetwarzana, przekształcana, uwalniana, dostarczana, nie: energia powstaje, energia jest wytwarzana, energia jest produkowana.

Wirusy i drobnoustroje

Namnażanie wirusów, nie: rozmnażanie wirusów.
Wirusy i niektóre bakterie są oporne na antybiotyki, nie: odporne na antybiotyki.

Rośliny

U mszaków są listki, nie: liście.
U roślin następuje programowana śmierć komórki, nie: apoptoza³.
W liściach zachodzi hydroliza materiałów zapasowych.
Drewno roślin okrytonasiennych składa się z naczyń bez ścian poprzecznych, a drewno roślin nagonasiennych składa się z cewek zawierających jamki, nie: drewno roślin okrytonasiennych składa się z naczyń, a drewno roślin nagonasiennych składa się z cewek.
Bielmo pełni funkcję spichrzową⁴, nie: odżywczą.
Nasiona w pewnych warunkach dłużej zachowują zdolność kiełkowania, nie: w tych warunkach jest lepsza zdolność kiełkowania nasion.
Woda jest pobierana wraz z solami mineralnymi, nie: z gleby pobierana jest woda.
W wypadku mikoryzy strzępki zastępują włośniki.
Z fotosystemów wybijane są elektrony, nie: fotosystemy są donorem elektronu.
W fotosyntezie między błonami wytwarza się potencjał chemiosmotyczny, tak samo jak między błonami mitochondrium.
Aparaty szparkowe otwierają się na dzień, nie: w ciągu dnia, w czasie dnia.

Zwierzęta

Gąbki mają mezohyl, nie: mezogleę.
Rozwój z przeobrażeniem niezupełnym, przeobrażenie niezupełne, hemimetabolia, dopuszczalne: przeobrażenie niecałkowite, półprzeobrażenie, nie: przeobrażenie niepełne, przeobrażenie częściowe, przeobrażenie pośrednie, przeobrażenie proste, rozwój niezupełny.
Jamy szpikowe kości ptaków są wypełnione powietrzem, nie: kości pneumatyczne ptaków są puste.
W wyniku zmiany objętości klatki piersiowej ptaków zmienia się objętość worków powietrznych, przez które przechodzi powietrze i możliwa jest wentylacja, nie: płuca ptaków zmieniają objętość.
Przystosowaniem ptaków do lotu jest wykształcenie lekkiego, rogowego dzioba, nie: utrata zębów (zob. tutaj).

Człowiek

Komórki gruczołowe błony śluzowej wydzielają śluz, nie: błona śluzowa wydziela śluz.
Insulina powoduje obniżenie poziomu glukozy we krwi, nie: obniża.
Tkanka chrzęstna, tkanka chrzęstna szklista, chrząstka, nie: tkanka szklista.
Tkanka kostna, istota zbita tkanki kostnej, tkanka kostna zbita, nie: tkanka zbita, kość (w znaczeniu tkanki).
Kościozrosty występują w czaszce dorosłego człowieka.
Najbardziej masywne kręgi są w odcinku lędźwiowym, bo utrzymują ciężar górnej części ciała.
Guzki zębów, nie: guzełki.
Mięśnie poprzecznie prążkowane szkieletowe, nie: mięśnie poprzecznie prążkowane.
Fermentacja mlekowa (w mięśniach), nie: fermentacja (bez określenia jaka).
W jamie ustnej trawione są polisacharydy, nie: cukry.
Żółć emulguje tłuszcze, nie: trawi⁵.
Węzeł zatokowo-przedsionkowy generuje impulsy, nie: impulsy nerwowe.
Namnażanie i różnicowanie erytrocytów, nie: powstawanie erytrocytów.
Krew utlenowana lub natleniona, nie: utleniona.
Wiązanie hemoglobiny z tlenem to utlenowanie, nie: utlenianie.
Stężenie glukozy we krwi, nie: poziom glukozy we krwi.
Wydalanie to usuwanie zbędnych i toksycznych produktów przemiany materii, nie: usuwanie niestrawionych resztek pokarmu.
Opisując powstawanie obrazu na siatkówce, należy zacząć od podania, że na rogówkę padają promienie świetlne odbite.
Tarcza nerwu wzrokowego (plamka ślepa) to miejsce wyjścia nerwu wzrokowego, nie: miejsce, w którym przebiega nerw wzrokowy.
Tarcza nerwu wzrokowego, lepiej niż: plamka ślepa.
Cholesterol jest prekursorem hormonów steroidowych, nie: hormonów pochodzenia tłuszczowego, hormonów nadnerczy.
Przeciwciała wiążą antygeny, nie: niszczą antygeny.
Podczas zapłodnienia plemnik łączy się z oocytem, nie: z komórką jajową.
Enzymy w akrosomie rozpuszczają wieniec promienisty oocytu, nie: komórki jajowej.

Genetyka

Kod genetyczny każdego organizmu jest (zasadniczo) taki sam, nie: organizmy mają różne kody genetyczne.
W genetyce zmianom podlega informacja genetyczna, nie: kod genetyczny.
Nukleotydy w parach są komplementarne.
Nić mRNA ma sekwencję aminokwasów od 5′ do 3′, nie: od 3′ do 5′.
Rozmnażanie płciowe umożliwia rekombinację materiału genetycznego (u) osobników potomnych.
Crossing over to wymiana między chromatydami chromosomów homologicznych, która prowadzi do powstania nowych kombinacji alleli genów.
Krzyżowanie wsobne, nie: krewniacze.

Ekologia

Nisza podstawowa jest zawsze taka sama, nisza realizowana jest zawężona, nie: nisza podstawowa jest ograniczona.
Liczba gatunków, nie: bogactwo gatunkowe (w odpowiedzi, w której mowa o ilości, nawet jeśli pytanie dotyczyło bogactwa gatunkowego).
Im wyższy poziom troficzny, nie: wraz ze wzrostem poziomu troficznego⁶.
Kilka gatunków zwierząt i plankton to grupa organizmów, nie: zwierząt.

Przypisy

1. ↑ W niektórych przypadkach można pisać jednoznacznie o szkodliwości. Np. antybiotyki działają bakteriobójczo lub bakteriostatycznie. Ale ich działanie nefrotoksyczne czy uszkadzające narząd słuchu może mieć miejsce lub nie, i nie wolno twierdzić kategorycznie, że antybiotyki są pod tym względem szkodliwe.

2. ↑ Rybosomy są nieobłonione.

3. ↑ Po apoptozie nie zostaje nic, a po programowanej śmierci komórki zostaje ściana komórkowa.

4. ↑ Jego główna funkcja to gromadzenie materiałów zapasowych dla rozwijającego się zarodka.

5. ↑ Żółć to nie enzym, a emulgator.

6. ↑ Poziom troficzny nie rośnie.

Źródła

Zakazane na maturze

Zobacz też:

Inne artykuły z dziedziny biologii
Czy brak zębów jest przystosowaniem do lotu?
Pytania z chemii (poziom gimnazjum)
Proste obliczenia chemiczne
Procenty i stężenia
Pytania z fizyki (poziom gimnazjum)