§0. Dawak (daukański) jest językiem o nieokreślonej przynależności genetycznej i o mieszanej pod wieloma względami typologii. Powstał jako język handlowy, przeznaczony do kontaktów kupców kaćjańskich z okolicznymi ludami. Dopiero po wiekach stał się językiem pierwszym, w którym wychowywano dzieci. Gramatyka przypomina kaćjańską, jest jednak w stosunku do niej prostsza i znacznie bardziej regularna. Słownictwo w znacznej części nawiązuje do kaćjańskiego, jednak oprócz tego bardzo dużą jego część stanowią wyrazy nieobecne w kaćjańskim.
Opisano co najmniej trzy warstwy językowe języka daukańskiego. Rdzeń leksykalny i gramatyczny stanowił język kaćjański. Rozwijał się on na niezidentyfikowanym substracie, który pozostawił przede wszystkim liczne ślady w słownictwie, a także w fonetyce. Najnowszą warstwą był przypuszczalnie jakiś język indoeuropejski, który dostarczył wielkiej liczby zapożyczeń.
§1. Podobnie jak w kaćjańskim, także w daukańskim obowiązuje ścisła i bezwyjątkowa harmonia samogłosek kardynalnych a, e, o. Akcent w daukańskim jest znacznie bardziej ustalony niż w kaćjańskim, stąd apofonię samogłosek można raczej opisać w charakterze wyjątków. W szczególności, miejsce akcentu nie zmienia się w deklinacji i jest w pełni przewidywalne w koniugacji. Oprócz samogłosek kardynalnych istnieją także 3 samogłoski wysokie: ə, i, u. Samogłoska ə jest wyższa niż w kaćjańskim i czasem zbliża się w wymowie do polskiego y. W daukańskim nie istnieje iloczas, długość samogłoski zależy jednak od otoczenia fonetycznego.
Liczba spółgłosek jest nieco mniejsza niż w kaćjańskim. Niektóre z nich występują w postaci alofonów w zależności od położenia w wyrazie. Dopuszczalne są grupy maksymalnie dwóch spółgłosek, przy czym w nagłosie i wygłosie występują tylko spółgłoski pojedyncze. W przeciwieństwie do kaćjańskiego, ważną rolę spełnia zwarcie krtaniowe (często określane jako hamza, z arabskiego). Krtaniowa spółgłoska h jest zawsze wymawiana dźwięcznie ([ɦ]) i nigdy nie ginie w poprawnej wymowie; może natomiast wymieniać się w określonych pozycjach do samogłoski centralnej ə. Podobnie spółgłoski j, w wymieniają się do samogłosek wysokich i, u. Fonologiczne dwugłoski, jak ah, ai, au, występują tylko w sylabach akcentowanych.
Odmiany sylabiczne spółgłosek płynnych i nosowych istnieją tak jak w kaćjańskim, ale ich występowanie jest ograniczone. Wyrazu nigdy nie rozpoczyna samogłoska kardynalna, często natomiast zdarza się w tej pozycji hamza (praktycznie nieobecna w kaćjańskim). Wyrazy pochodzenia kaćjańskiego mają często starszą postać niż w kaćjańskim literackim, dlatego hamza w daukańskim odpowiada często kaćjańskim spółgłoskom nagłosowym j, h, w. W wygłosie wyrazu daukańskiego stoi zwykle spółgłoska (w tym może to być zwarcie krtaniowe). Wyrazy mogą być jednak zakończone akcentowaną samogłoską kardynalną oraz jedną z trzech samogłosek wysokich.
§2. Pod względem gramatycznym daukański, podobnie jak kaćjański, jest typu mieszanego. Dominuje trójdzielna składnia czasownika, dodatkowo jednak wyróżnia się czasowniki aktywne i nieaktywne. W morfologii występuje głównie aglutynacja, obecne są też luźne wyrazy gramatyczne jak w językach izolujących. Podział na 3 części mowy: deklinowalne (imiona), koniugowalne (słowa) i nieodmienne (partykuły) jest mniej ostry niż w kaćjańskim. Wyrazy będące odmiennymi częściami mowy składają się z rdzenia, afiksów słowotwórczych oraz morfemów fleksyjnych, które w daukańskim mają często postać końcówek. Istnieją natomiast prefiksy słowotwórcze, a także prefiksy (przodówki) występujące przy tworzeniu form czasownika.
Budowa rdzenia jest zasadniczo równie osobliwa jak w kaćjańskim. Rdzenie odmiennych części mowy składają się na ogół z 2, 3 lub 4 niezmiennych spółgłosek, oraz z jednej z trzech samogłosek kardynalnych (a, e, o), jednak istnieją także rdzenie imienne zawierające więcej spółgłosek. Wyjątkowo występuje też kilka rdzeni słownych zawierających tylko jedną spółgłoskę. Samogłoski podlegają wymianom ilościowym, głównie w słowotwórstwie, ściśle związanym ze zmianami miejsca akcentu. W zasadzie nie ma, nawet wśród zapożyczeń, odmiennych wyrazów nieposiadających jednej z tych trzech samogłosek (dlatego np. wyraz guru zapożyczono jako gouru; identyczny wyraz istnieje w kaćjańskim). Jedynie najnowsze zapożyczenia (głównie imiona własne) i nazwy liter ə, i, u nie stosują się do tej zasady. Samogłoski kardynalne nie podlegają wymianom jakościowym pomiędzy sobą. Wszystkie samogłoski kardynalne w danym wyrazie muszą mieć tę samą barwę (stąd właśnie ścisła harmonia wokaliczna), ta sama samogłoska pojawia się też wszędzie w danej rodzinie wyrazowej, we wszystkich przyłączanych afiksach i przy wszystkich spółgłoskach rdzenia. Istnieją zatem 3 klasy wyrazów odmiennych: klasa A, klasa E i klasa O. Podział ten obejmuje także wszystkie odmienne zapożyczenia. Samogłoski wysokie i, u oraz samogłoska centralna ə nie podlegają harmonii wokalicznej.
§3. Imiona w daukańskim odmieniają się przez liczby, przypadki i osoby. Kategoria liczby ma zastosowanie dość ograniczone: mówiący po daukańsku stosują liczbę pojedynczą tak długo, jak długo nie powoduje to nieporozumień. Oprócz zwykłej liczby podwójnej i mnogiej występuje też specjalna liczba mnoga zbiorowa.
W przeciwieństwie do kaćjańskiego nie istnieje rodzaj gramatyczny. Wszystkie imiona odmieniają się według tego samego modelu, modyfikowanego tylko strukturą fonetyczną wyrazu. Są to przejawy uproszczenia języka, który pierwotnie służył jedynie do porozumiewania się ludzi różnych narodów. Przymiotniki i liczebniki odmieniają się jak rzeczowniki; także wyrazy tłumaczone jako czasowniki mogą przybierać znaczenie odsłowników i wówczas odmieniają się jak inne imiona.
System liczenia jest zasadniczo dziesiątkowy, jednak powszechnie używane są liczne synonimiczne formy „kupieckie”, oparte na innych podstawach. Składniowo liczebniki zachowują się jak przymiotniki, tj. obowiązuje zasadniczo składnia zgody. Liczony przedmiot zawsze pozostaje w liczbie pojedynczej. Niemal wszystkie liczebniki mają etymologiczne nawiązania w językach indoeuropejskich. Jak i w kaćjańskim, niezwykle osobliwe są odpowiedniki zaimków osobowych, o czym w części szczegółowej.
Mimo braku rodzaju gramatycznego, do liczenia różnych rzeczowników używa się zupełnie różnych wyrazów o znaczeniu ‘1’. Często funkcjonują one jako rodzajnik nieokreślony.
§4. Koniugacja daukańska została znacznie uproszczona w porównaniu z kaćjańską. O znaczeniu czasownika często rozstrzyga kontekst lub użyte partykuły. Istnieją 3 nieodmienne czasowniki specjalne o nietypowej budowie, poza tym nie ma w zasadzie czasowników nieregularnych. W odmianie czasowników regularnie zjawiają się formy ze zmienionym miejscem akcentu – wówczas zmienia się zwykle forma rdzenia, dostosowując do zasad fonetyki daukańskiej. Formy osobowe czasowników przybierają afiksy dla oznaczenia zarówno podmiotu i przedmiotu, a ponadto obowiązkowo używa się samodzielnych afiksów (faktycznie partykuł) dla oznaczenia osoby korzystającej lub otrzymującej przedmiot w wyniku czynności. Istnieje kategoria trybu, w szczególny sposób wyrażana jest kategoria strony.
§5. Osobliwości składni zdeterminowane są w dużej mierze przez rozbudowany system przypadków. Rolę przyimków spełniają partykuły lub rzeczowniki. Szyk zdania nie jest ustalony, choć orzeczenie zajmuje z reguły ostatnią pozycję w zdaniu. Możliwa jest też pozycja początkowa orzeczenia, częsta zwłaszcza w stylu narracyjno-gawędziarskim, w opowiadaniach, legendach itd. Wykonawca na ogół poprzedza odbiorcę i obiekt czynności. Przydawka zwykle poprzedza określany rzeczownik. Cechą charakterystyczną języka daukańskiego jest możliwość tworzenia wyrazów złożonych poprzez trwałe związanie przydawek z określanym rzeczownikiem. Są one tworzone dość dowolnie, a w zależności od stylu języka ich ilość w tekście bywa bardzo zróżnicowana.
§6. Do zapisu języka daukańskiego używa się alfabetu łacińskiego z dodatkiem kilku znaków specjalnych: ə (szwa), ŋ (nga), þ (thorn). Wykształciła się ustalona norma ortograficzna, zbliżona do normy kaćjańskiej, choć z nią nieidentyczna. Pismo nie jest czysto fonetyczne, ale istnieje tylko jeden sposób odczytania istniejącego zapisu. Alfabet kaćjański składa się z 29 liter i przedstawia się następująco: a, b, c, č, d, e, f, g, ə, h, i, j, k, l, m, n, ŋ, o, p, r, s, š, t, u, w, x, z, ž, þ. Nietypowa pozycja litery ə wynika ze związku tej samogłoski z laryngalną h. Końcowa pozycja þ przypomina alfabet islandzki. W porównaniu z kaćjańskim brak liter ć, ś, ź, które w daukańskim nie są potrzebne, gdyż odpowiadające im dźwięki zlały się z c, s, z (w wyrazach klasy E) lub č, š, ž (poza tym).
Nazwy większości liter zawierają samogłoskę e, np. b to be, j to je itd. Jak w polskim, samogłoski a, e, o noszą nazwy takie, jak ich brzmienie. W przeciwieństwie do zwyczajów kaćjańskich, regule tej podlegają także samogłoski ə, i, u.
§7. Transkrypcję (również poniżej w niniejszym zarysie) podaje się w nawiasach kwadratowych, używając liter alfabetu daukańskiego dla oddania ich typowych wartości fonetycznych. Hamzę oznacza się na ogół symbolem ʔ, niekiedy używa się też zwykłego apostrofu. Znaki ʒ, ǯ oznaczają dźwięczne afrykaty, odpowiadające polskim dz, dż. Dla oddania szczelinowych wariantów b, d, g wprowadza się znaki β, ð, ɣ; znak ɦ oznacza (jeśli jest taka konieczność) spółgłoskę h (wymawianą dźwięcznie). Znak h w zapisach wymowy oznacza wariantywną (dialektalną) bezdźwięczną, krtaniową wymowę f, þ, x. Warto tu zwrócić uwagę na poważne różnice w porównaniu z kaćjańskim, w którym te same dźwięki są alofonami zupełnie innych fonemów.
Akut nad samogłoską oznacza (jak w ortografii) miejsce akcentu, np. zura [ʒurá] ‘koszula’. Jak w indoeuropeistyce, kółko pod symbolem litery oznacza sylabiczność sonantu (np. nza [n̥ʒá] ‘miecz’), a łuczek pod literą – niezgłoskotwórczy wariant i, u, h (ə), występujących jako drugi człon dyftongów zstępujących. Łuczek nad literą oznacza samogłoskę krótką, dwukropek po samogłosce oznacza jej długość. Jeśli to potrzebne, sylaby rozdziela się znakiem łącznika, np. moorə [móʔ-rə] ‘jeziora’. Obowiązuje również konwencja, że gwiazdka poprzedza formy rekonstruowane, dwie gwiazdki – formy niedopuszczalne w systemie języka.