Imiona

Język daukański dysponuje dużą ilością przypadków (24 proste i 15 złożonych), tworzonych regularnie, bez żadnych wyjątków i zmian w temacie. Końcówki przypadków (podano tylko postać dla samogłoski kardynalnej -a-):

• basalis -0 (brak końcówki);
• nominativus -s;
• genetivus -s; w literackim daukańskim nominativus i genetivus mają tę samą formę, w dialektach występują oboczne formy o znaczeniu genetivi z końcówkami -jas / -is, a także -ə / -h, -jə / -ih, -n;
• ergativus -r;
• accusativus -m;
• dativus -p; niekiedy w funkcji dativi występują końcówki -i lub -ə / -h;
• benefactivus -f odróżniany tylko w niektórych dialektach; szeroko używany w funkcji dativi;
• instrumentalis -jam / -iam;
• comitativus -pi (z czym?); używany głównie w dialektach, w jęz. literackim często zastępowany przez instrumentalis;
• sociativus -kam (razem z kim?);
• abessivus -san (bez czego?);
• temporalis -ə / -h (o której godzinie?, o jakiej porze dnia?);
• essivus -n (jest jako kto?);
• formalis -kan (w charakterze czego?);
• translativus-factivus -ŋa (ze zwarciem krtaniowym; w kogo się zmienia?, kim się staje?, adoptuje jako kogo?; jeśli chodzi o co?);
• modalis -l (w jaki sposób?);
• causalis-finalis -nam (ze względu na co? dlaczego?, dla kogo?);
• distributivus -pa (ze zwarciem krtaniowym; po ile?);
• locativus -i; istnieje też oboczna forma -n (identyczna z essivus) i -na (ze zwarciem krtaniowym);
• lativus -k;
• partitivus -t;
• separativus -ta (ze zwarciem krtaniowym); partitivus i separativus bywają mieszane ze sobą;
• terminativus -jak / -ik (używany zwykle z określeniami czasu: do jakiego momentu?);
• vocativus -a (zwarcie krtaniowe).

Istnieją ponadto przypadki złożone. Do tematu dodaje się -s- (wnętrze), -l- (obok), -n- (powierzchnia), a następnie końcówki locativi (zwykle z końcówką -n), lativi, separativi (-ta, rzadziej -t), instrumentalis, terminativi.

• w połączeniu z -s-: inessivus -san lub -sna / -sana (w, we wnętrzu), illativus -sak (do, do wnętrza, w), elativus -sta / -sata (z, z wnętrza), prosecutivus -sjam / -siam (przez wnętrze, przez środek), terminativus I -sjak / -sik (aż do wnętrza);
• w połączeniu z -l-: adessivus -lan lub rzadziej -li (przy, u), allativus -lak (do, ku, w stronę), ablativus -lta, -lata (od), prolativus -ljam / -liam (przez, także: przy pomocy), terminativus II -ljak / -lik (aż do miejsca);
• w połączeniu z -n-: superessivus -nan lub -ni, sublativus -nak (na, do), delativus -nat lub -nta / -nata (z, z powierzchni), vialis -njam / -niam (przez powierzchnię), terminativus III -njak / -nik (aż do powierzchni);

Wyrażanie podmiotu i dopełnienia

Przypadek bazowy (basalis) służy do nazywania przedmiotów i występuje w zdaniach typu „to jest X” oraz „X to Y”. Może także wyrażać podmiot nieokreślony lub nieokreślone dopełnienie bliższe. Jeśli w zdaniu występują dwa człony (wyrazy lub grupy nominalne) w przypadku bazowym (co zdarza się rzadko), wówczas pierwszy zawsze oznacza podmiot, drugi dopełnienie bliższe – zmiana kolejności nie jest możliwa.

Cząstkownik (partitivus) wyraża samodzielnie podmiot lub dopełnienie bliższe, jeśli w czynności uczestniczy tylko część obiektu. Podmiot musi wystąpić przed dopełnieniem bliższym, jeśli każdy z nich występuje w cząstkowniku lub przypadku bazowym.

Typowymi przypadkami podmiotu i dopełnienia bliższego są jednak mianownik (nominativus), ergativus i biernik (accusativus). Nieokreślone przedmioty bywają wyrażone także w tych przypadkach; są wówczas użyte z odpowiednimi określeniami wyrażającymi nieokreśloność.

Czasownik nieprzechodni (aktywny lub nieaktywny) łączy się na ogół z podmiotem w mianowniku.

Czasownik przechodni (z dwiema końcówkami) łączy się w podstawowej formie z podmiotem (agensem) w ergatywie i dopełnieniem (pacjensem) w bierniku; oba te człony zdania mogą być użyte w dowolnej kolejności, ale oba powinny być użyte w zdaniu. Forma antybierna (z końcówką aktywną) łączy się z obowiązkowym agensem w mianowniku i nieobowiązkowym pacjensem w bierniku; agens zwykle poprzedza pacjensa. Forma bierna (z końcówką nieaktywną) łączy się z nieobowiązkowym agensem w ergatywie i obowiązkowym pacjensem w mianowniku; agens zwykle następuje po pacjensie. Agens nieosobowy może być w każdym wypadku przedstawiony jako narzędzie, i wówczas wyraża go narzędnik.

Dopełnienie dalsze bywa wyrażone różnymi przypadkami, najczęściej celownikiem i narzędnikiem.

Konstrukcje przydawkowe

aa